Dag 1, Schiphol-Londen-Johannesburg.

Het heeft even geduurd, maar hier is hij dan, mijn eerste Blog! Ik ben inmiddels al in Kaapstad en ben al een paar weken onderweg, maar ik zal proberen vanaf het begin te beginnen. 

Alles ging vanaf vrijdag de 13e opeens in een treinversnelling. De uitgestelde week, ik zou een week later op dinsdag vertrekken, werd opeens zondag de 15e. De reisgroep waarmee ik zou gaan vertrok die dinsdag. Aha. Handig om te weten. Dus, daar ging ik. Pakken. Uitzoeken. Nog meer pakken. En weer uitpakken. Uitzoeken. Boeken. De laatste twee dagen voor vertrek waren een beetje hectisch, maar dankzij de hulp van familie en Ysatis is alles op tijd gelukt. Mijn vliegtuig vertrok om 14.55, en om nog even op een rustige manier koffie te kunnen drinken voor ik de douane doorging stapte ik rond half twaalf met mijn koffer volgepakt schiphol binnen. Er was een groots afscheidscommitee van familie, schoonfamilie en dierbare vrienden. Lief! Je raadt het al: Ik moest huilen. Eenmaal in het vliegtuig ging alles snel. Voor ik het wist was ik in Londen. Daar ging alles langzaam. Ze vonden mijn zonnebrandcreme in mijn handbagage verdacht. De check heeft me bijna een uur gekost. Gelukkig was er genoeg overstap tijd. Alleen de zonnebrand was ik kwijt. Hij zag er ook eng uit, dat moet ik toegeven.Van de Starbucks kreeg ik de naam 'Brigena'.

Mijn weg vervolgde zich naar de gate richting Johannesburg. De reis verliep soepel, ik heb zelfs kunnen slapen en voor ik het wist was ik in Zuid-Afrika. Ik dacht dat het uur in Londen lang duurde, tot ik dit had meegemaakt. Je stuur een uur in de rij. Ziet niemand werken, ze zijn eigenlijk alleen met elkaar aan het praten, helpen af en toe iemand. Als je eenmaal aan de beurt bent mag je voor een scan gaan staan. Daar kijken ze in eerste instantie niet naar. Sta je tien minuten voor paal. Voor een computerscherm. Na anderhalve dag reizen. Genieten. Het was meteen duidelijk dat ik het begrip 'tijd' maar beter kon loslaten. Eenmaal geaccepteerd mocht ik mijn koffer gaan zoeken, om erachter te komen dat de band al leeg was. Voor me in de rij van de balie stond een man wiens koffer nog in Londen bleek te staan. Die van mij bleek gelukkig wel in het juiste vliegtuig te hebben gezeten maar waar die nu zou moeten zijn kon niemand mij vertellen. Van band 4 naar band 6 naar band 1. Meer zijn er ook eigenlijk niet. Geen koffer. Hokje achter: Geen koffer. Opslagruimte voor: Geen koffer. Inmiddels had ik bijna elk personeelslid gesproken, daar zijn er ook niet zoveel van, en weer uitgelegd waar ik vandaan kwam en hoe hij eruit ziet. Oh, is hij geseald? Dan staat hij vast daar. Wijzend naar nog een andere kant. Daar ging ik weer. En jahoor. Op een stapel met andere gesealde koffers onderop lag de mijne. Vanbinnen deed ik een vreugdedansje. 

De transfer die mijn om acht uur naar de plek van overnachting zou brengen had ik, wonderbaarlijk genoeg, gemist. Maar het was mooi weer, de zon scheen, er was koffie. Om tien uur was de volgende pick-up. Het eerste wat de chauffeur tegen me zei toen hij me zag was: 'Oh girl, I'm so happy to see you! You were the only one I was worrying about.'  De andere vier mensen die meereden, allemaal uit Duitsland, twee vriendinnen en een koppel, bleken later degene te zijn waarmee ik twee en een halve week erg veel mee mee zou maken. 

De 'logde' was mooi, ik had een eigen kamer, zoals eigenlijk de hele reis zou later blijken, met eigen badkamer. Omdat we de volgende dag Johannesburg alweer zouden verlaten en het nog vroeg was besloot ik dat ik graag de stad wilde zien voor het vertrek. Ik koos ervoor om na een korte douche, die absoluut ontzettend angstaanjagend was, de stralen spoten overal heen behalve normaal recht naar beneden, haren wassen ho maar, ogen spoelen: Ja, de 'Apartheidstour' te doen. Samen met de twee duitse vriendinnen, Nina en Michaela, vertrokken we een uur na aankomst met een gids, een inwoner van Johannesburg, fan van Jazz muziek, grote familie, huis in een buitenwijk, in een busje de stad in. 

Al snel werd duidelijk: Zuid-Afrika is een land van tegenstrijdigheden. Adembenemend mooi maar ook heel erg lelijk. Warm en open, koud en gesloten, ontzettend corrupt. De cultuurdiversiteit is groots. Alles staat lijnrecht tegenover elkaar.

Het Apartheidsmuseum, waar we eerst naar toe gingen, was mooi,confronterend en erg interessant. We hadden twee uur de tijd, maar die tijd was eigenlijk te kort om alles te lezen en op te nemen. Het museum neemt je mee naar de eerste begin in 1919, naar het ontstaan van het officiële systeem van rassenorganisatie in 1948, alles situaties daartussen, het verdrag van 1976 en de situatie na 1990 en het heden. Om wat meer van de wereld weer uit deze tijd zal ik een korte samenvatting geven en de 10 wetten gedurende deze periode. 

Apartheid was het officiële systeem van rassensegregatie dat tussen 1948 en 1990 in Zuid-Afrika en het huidige Namibië in werking was. Het woord apartheid betekent "het verschillend zijn" en komt uit het Afrikaans. Het eerst bekende gebruik van het woord in deze betekenis was in 1919, tijdens een toespraak van Jan Smuts, de toenmalige eerste minister van Zuid-Afrika.

Hendrik Verwoerd, een belangrijke naam uit de geschiedenis van de Apartheid, later Zuid-Afrikaans premier, werd geboren als Nederlander in Amsterdam. Hij was een van de vormgevers van het apartheidssysteem. Het systeem van de rassenscheiding bestond al langer en wordt al eeuwen eerder beschreven, maar was nooit officieel en wettelijk ingevoerd.

Voor de apartheid had het racisme in Zuidelijk Afrika al een lange voorgeschiedenis. Het fenomeen apartheid vindt zijn oorsprong in en rond de kolonisatieperiode en de machtsstrijd voor de vele ‘schatten’ die hierbij ontstond tussen de Britten, Boeren en de lokale bevolking. De blanken die naar Zuid-Afrika verhuisden waren steeds in de minderhei, zo’n  tien procent van de bevolking. De ‘blanke’ bevolking voelde zich door dit kleine aantal volgens bronnen ‘bedreigd’. ‘Zwarten’ die aan de macht probeerden te raken werden telkens tegengehouden door de blanke bevolking. Die wilden de ongelijke verhoudingen behouden. Na de Tweede Wereldoorlog was de blanke bevolking bang dat de zwarten de macht zouden overnemen. Ze zette dan ook de apartheidspolitiek voort. Toen de Nasionale Party aan de macht kwam, was het fundament van de apartheid al. Aan het begin van de jaren zestig werd het plan van de “Grote Apartheid” in werking gesteld, met de nadruk op territoriale afzondering en politionele onderdrukking.

Het doel van apartheid was om de blanke dominantie te behouden en het scheiden van de plaatselijke bevolking om dit te bereiken. Met de vaststelling van de apartheidswetten in 1948, werd rassendiscriminatie geïnstitutionaliseerd. Deze wetten beïnvloedden elk aspect van het sociale leven, het verbod op huwelijk tussen blanken en niet-blanken inbegrepen. In 1950 vereiste de Population Registration Act dat alle Zuid-Afrikanen ingedeeld moesten worden in drie categorieën: blank, zwart en gekleurd. Deze laatste bestond uit de grotere subgroepen als Indiërs en andere Aziaten. Daarentegen werden de immigranten van Japan en Taiwan, die in Zuid-Afrika diplomatische en economische relaties hadden, gezien als "ere-blanke" ("honorary white") met dezelfde privileges als de categorie van de blanken. Waar elke zwarte, blanke of gekleurde werd geplaatst werd beslist door The Department of Home Affairs. De apartheid maakte misbruik van het idee van soevereiniteit in eigen kring dat bedacht was door de Nederlandse dominee Abraham Kuyper, om zo het systeem te kunnen onderbouwen en te behouden.  

Toen de NP, Nasionale Party, in 1948 in Zuid-Afrika aan de macht kwam, kwamen er honderden wetten tot stand om de apartheidspolitiek te effectueren. Het leidde tot een van de meest veelbewogen en onrustige  periodes uit de geschiedenis van Zuid-Afrika. De apartheidswetten reguleerden elk aspect van de levens van Zuid-Afrikanen, met name de zwarte Afrikanen. Zo was het voor hen bijvoorbeeld verboden te trouwen met een blanke, plaats te nemen op bankjes in het park en konden zij niet ongedwongen vrienden voor een kopje thee thuis uitnodigen.

1. Apartheid over Huis, gezin en woonplaats
Een Afrikaan, die 20 jaar onafgebroken in een blanke stad heeft gewoond en daar nog steeds woont, heeft niet het recht daar langer dan 72 uur te verblijven, zodra hij buiten deze stad werk aanneemt.

2. Apartheid over Arbeid
Een arbeidsbureau kan te allen tijde het dienstverband van een Afrikaan, die in een blanke stad werkt, ongedaan maken, onverschillig, hoe lang hij bij een werkgever in dienst is en of deze werkgever zich daartegen verzet. Een Afrikaan wiens diensverband is verbroken, kan uit de stad waar hij werkte worden verwijderd, en hem kan worden verboden daar terug te keren en wel gedurende de tijd, welke de arbeidsambtenaar bepaalt.

3. Apartheid over Huwelijk, recht van vergadering en organisatie
Indien een Aziaat ( of een kleurling of een Afrikaan) in een openbaar park plaats neemt op een bank die is gereserveerd  voor blanken, en dat met het doel te protesteren tegen de apartheidswetgeving, maakt zich schuldig aan een misdrijf, strafbaar met een geldboete van ten hoogste f 3000,- of een gevangenisstraf van ten hoogste 3 jaar ofwel ten hoogste 10 zweepslagen, ofwel met beide: deze geldboete en gevangenisstraf, ofwel geldboete en zweepslagen, ofwel gevangenisstraf en zweepslagen.

4. Apartheid over Ras en Kleur
Door een uitvoeringsbesluit kan aan een Afrikaan een verklaring van vrijstelling met betrekking tot een of meer speciaal voor Afrikanen geldende wetten worden verleend, maar deze vrijstelling kan ieder ogenblik zonder opgaaf van redenen weer worden ingetrokken.

5. Apartheid over Godsdienst
De Minister van Bantoe-Bestuur en –Ontwikkeling kan, met instemming van het plaatselijk bestuur, door een kennisgeving in de Staatscourant Afrikanen verbieden een kerk in een blanke stad te bezoeken, indien het naar zijn mening ongewenst is, dat Afrikanen in deze kerk aanwezig zijn in de aantallen waarin zij gewoonlijk een dienst bijwonen.

6. Apartheid over Afzonderlijke ontwikkeling
De Staatspresident kan bij verordening bepalen dat samenkomsten van Afrikanen in de Transkei worden verboden, indien hij meent, dat dit nodig is ter bevordering van rust en orde en goed bestuur.

7. Apartheid over Belastingen
Iedere Afrikaan, man zowel als vrouw, die de leeftijd van 18 jaren heeft bereikt, is verplicht jaarlijks een belasting (bekend als generale belasting) te betalen van tenminste f 17,50 en dit boven de normale inkomstenbelasting, door alle Zuid-Afrikanen verschuldigd, tenzij hij tot genoegen van de bevoegde ambtenaar kan aantonen, dat hij de leeftijd van 65 jaren heeft bereikt.

8. Apartheid over Bewegingsvrijheid
Elke Afrikaan, die de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt, dient in het bezit te zijn van een Pasboekje. Elke politieman heeft te allen tijde het recht iedere willekeurige Afrikaan te vragen hem zijn Pasboekje te tonen. Een Afrikaan, die hiertoe niet in staat is, omdat hij dit thuis heeft laten liggen, is schuldig aan een misdrijf, strafbaar met een geldboete van ten hooste f 100,- of een gevangenisstraf van ten hoogste 1 maand.

9. Apartheid over Grondbezit
Geen Afrikaan heeft zonder meer het recht grond in eigendom te verkrijgen waar dan ook in Zuid-Afrika; evenmin is het de bedoeling van de tegenwoordige Regering ooit zulk recht aan de Afrikaan te verlenen, zelfs niet in zijn eigen Bantoegebieden (thuislanden).

10.Apartheid over Sport
Het is in Zuid-Afrika niet geoorloofd een sportwedstrijd te organiseren, waarin blanken en niet-blanken, hetzij individueel, hetzij in teamverband, tegen elkaar spelen.

Gedurende deze reis zal ik de situatie toelichten met verhalen van de bevolking, wat zij persoonlijk en hun families hebben meegemaakt, gevoeld, nog voelen, denken en hoe het in het heden is. Ik zal proberen dit zo goed mogelijk te beschrijven, net als wat het met mij doet. 

Toen we vervolgens weer in het busje zaten voelde ik me een verschrikkelijke toerist. Een 'blanke' toerist. En dat weet de bevolking ook. Als een soort attractie reden we door de stad en ik kreeg het vervelende gevoeld dat zij onze 'attractie' waren. 

We reden naar het Beverly Hills van JB. Grote huizen, veel hekken. Een wijk met 'gekleurde' mensen. Vandaag de dag is Johannesburg vooral een stad die bekendstaat om het zakenleven. Er zijn grote bedrijven gevestigd en de im- en export wordt hier geregeld. Het grootste van Zuid-Afrika's internationale vliegvelden. De stad is berucht om zijn criminaliteit, alhoewel de situatie de afgelopen jaren sterk verbeterd zijn. Johannesburg is een stad met honderden nationaliteiten. De stad van de rijkere klasse en tegelijkertijd de stad van de armste bevolking van Zuid-Afrika. Het centrum van de stad, dat vroeger alleen voor de blanke bevolking toegankelijk was, is nu een vrijwel volledig 'zwarte zone' met veel armoede en drugs- en alcoholmisbruik.De kust is volgens onze gids voor Johannesburgers het ideale vakantieoord. De criminaliteit en armoede confronteren ons zodra we het 'rijke' gedeelte uitrijden.

 De scholen zijn net uit en grote groepen met kinderen in verschillende uniformen lopen over de straten. Ze zwaaien naar ons. We rijden verder en mijn hart stopt even. Links en rechts van me zijn de grote huizen. Voor me, aan de andere kant van de straat zijn de townships te zien. De wijk Soweto, Soweto is een stadsdeel, ongeveer 1.5 miljoen inwoners, opgedeeld in ongeveer 30 townships van  de Stad Johannesburg in de provincie Gauteng in Zuid-Afrika. De naam is een afkorting van South Western Townships, door de lokale bevolking volgens onze gids verklaard als "So Where To". De geschiedenis van de townships valt samen met het ontstaan van Apartheid in Zuid-Afrika. De zwarte bevolking trok naar Johannesburg om te werken in de goudmijnen die daar ontstonden aan het eind van de 19e eeuw. Vanaf het begin werden deze mijnwerkers geplaatst in de buitenwijken en buitengebieden van Johannesburg. Johannesburg heeft ongeveer een aantal van 90 townships in totaal. Allen onderling verdeeld.

De beelden had ik eerder wel op tv gezien, ik had er over gelezen. Het zien is een ander verhaal. Het wordt nu pas écht duidelijk. Er zijn platen. Geen water. Geen elektriciteit. Regenwater vangen ze op en koken ze op vuur. We gaan één van de wijken bezoeken. We krijgen een rondleiding van een inwoner. Het is een vriendelijke man die ons meteen verteld dat we ons niet ongemakkelijk hoeven te voelen. Dat hij juist graag laat zien hoe en zijn familie leeft. Ondanks zijn vriendelijke woorden heb ik me zelden zo ongemakkelijk gevoeld. Nina maakt volop foto's. Ik durf mijn camera niet te gebruiken, Loop ik daar met de duurste camera en zij hebben geen water. Ik weet dat het niet met elkaar te vergelijken is, en dat hij, de inwoner van Soweto, en ik, inwoner van Amsterdam, het beiden niet voor het zeggen hadden in welke omgeving we zijn geboren. Oneerlijk, dat blijft het wel. 

'Umlungu! Umlungu!' De kinderen komen hun huizen uit en roepen dit meerdere malen naar ons. Ze lachen en zwaaien. De man die ons rondleid lacht naar ons, ik vraag wat het betekent. 'Het betekent blanke.' en hij lacht al zijn tanden bloot. Er missen er drie aan de linker kant. Hij verteld kort wat over de geschiedenis van zijn familie. Over de plaatsing van verschillende volken in verschillende townships halverwege de 20e eeuw. Dit is waarom Johannesburg 11 talen bevat. Er was een moment dat de vrouwen en kinderen van de mannen, de mijnwerkers, werden gescheiden. De vrouwen konden echter niet overleven zonder de mannen. Uiteindelijk is dit teruggedraaid omdat het meer ophef veroorzaakte als profijt voor de regering. Ook verteld hij over de Soweto-opstand, van 1976. 16 juni, een datum die hij nooit zal vergeten. Massale protesten ontstonden tegen het beleid van de regering om verplicht Afrikaans onderwijs te volgen in plaats van onderwijs in de Engelse taal. De politie opende het vuur in Orlando West op 10.000 studenten die in een protestmars liepen van een High School naar het Orlando Stadion. De grootste herinnering was het neerschieten van de 13-jarige Hector Pieterson. In nagedachtenis van de opstanden en het neerschieten van Hector werd begin jaren 90 het Hector Pieterson-memorial geplaatst.Deze zullen we later deze middag nog bezoeken. De impact van de Soweto gaf zoals hij beschreef veel sociale onrust en geweld onder de 'zwarte bevolking' in Zuid-Afrika. Er kwam hierdoor veel kritiek vanuit de rest van de wereld op de blanke regering. Economische en culturele sancties werden opgelegd door andere landen. Politieke activisten verlieten het land om zich te trainen in guerrilla gevechten. Soweto en andere townships werden het toonbeeld van veel sociale onrust en gewelddadige repressieve acties van de overheid. Sinds 1991 wordt er nu op 16 juni feest gevierd, als de Internationale Dag van het Afrikaanse Kind. Als reactie op de sociale onrust, begon de regering met het leveren van elektriciteit aan de huizen in Soweto, maar stopte met het financieren van nieuwe huizenbouw in het gebied, waardoor grote sloppenwijken ontstonden, met huizen gebouwd van golfkarton. Deze huizen zijn degene waar wij ons in bevonden. Zonder elektriciteit en stromend water. 

Er is nog veel meer te vertellen over Soweto, maar ik krijg het gevoel dat ik inmiddels een heel werkstuk aan het schrijven ben haha. 

Hij brengt ons terug naar de gids in het busje, we geven hem een 'tip' (rand, geld) als bedankje en we vervolgen onze weg. We gaan tanken. Er komt iemand om te tanken. Nina vraagt of ze geld mag gaan pinnen. 'Absolutely not!' De gids kijkt haar streng aan. We mogen niet de auto uit. Dan ben je meer geld kwijt dan je ooit wilde pinnen. Hij begint weer te lachen. Bovendien mogen we onder geen beding uit zijn zicht verdwijnen in dit gebied. We rijden naar het monument van Hector Pieteron, het huis van Winnie mandela, Desmond Tutu. Langs de grote gebouwen en het hoogste gebouw. Mensen langs de kant bedelen. Vrouwen liggen langs de weg met  kinderen tussen het vuilnis.

Inmiddels wordt het langzaam donker, het is bijna vijf uur in de avond. Op straat worden op verschillende plekken vuren gemaakt. Het voelt schimmig. Onze gids verteld ons waar op welke plek de prostituees zich bevinden. Kinderprostitutie bevindt zich vooral in het gebied Hillbrow. Kippenvel over mijn hele lichaam. Iedereen in de auto is stil. Geen vragen worden gesteld. Het is normaal. Het zijn soms de enige inkomsten die een familie hier in leven houdt. 

We rijden weer terug naar de lodge, het eten is bijna klaar. Ik heb Bobotie besteld. Laat ik maar meteen goed beginnen. Samen met het duitse getrouwde stel, Carolin en Dominique, Nina en Michaela genieten we van het eten en een koud biertje. We ontmoeten onze gids. Louis Lock, KuDu genoemd. Hij komt over als een vrolijke, geïnteresseerde jonge man. Na het eten verteld hij ons de basisprincipes van de toekomstige reis. Hij neemt ons mee naar de Truck. Pas op, noem het geen bus. Een bus is voor toeristen of oude mensen. Wij gaan met de Truck! 

Ik drink nog een biertje aan de bar en praat met de barman. Hij stelt zich voor als Dziko. Namen zijn erg belangrijk. Bijna elke naam heeft een diepere betekenis. Zijn naam betekent 'de Wereld'. Ik schat in dat hij eind dertig is. Zeker weten doe ik dat niet. Ook hij verteld over zijn jeugd. De mensen die ik tot nu toe heb ontmoet zijn erg open en vriendelijk. Hij verteld over de keer dat blanke mannen zijn hond stalen, hem uitlachten en hij van zijn moeder niks mocht doen. 'De blanke mens moet je niet boos maken.' Ook verteld hij leuke verhalen. Over hoe jaloers donkere vrouwen zijn. Dat als hij naar een andere vrouw lacht zijn vriendin het praktisch uit maakte elke keer. Ik vraag me af of hij alleen lachte. Maar ook dat een relatie met een belgische vrouw niet lukte. Die zijn te los, werd hij veel te jaloers van. Dus nu is hij maar op zichzelf en zijn bulldog. 'No woman no cry' zegt hij lachend. We praten nog wat en daarna ga ik richting bed.  

Ik ben moe. Nog moe van de reis, alle indrukken. Ik merk dat ik een beetje zenuwachtig word. Alle informatie van die dag moet ik verwerken. Morgen begint er iets nieuws. De groep voelt goed aan, morgen komt er een nederlands getrouwd stel voor hun huwelijksreis. Die gaan met ons mee. Totaal zijn we zijn zevenen, en dan onze gids. 

Kort spreek ik met Ysatis en hij stelt me gerust. Morgen begint het eerste gedeelte écht. Eerst maar eens slapen. Ontbijt is om zes uur. En dat wordt de komende weken niet veel later. De douche vermijd ik. Het bed ligt zacht. Ik heb er zin in. Laat het avontuur maar komen!